Po zakończeniu I wojny światowej w 1919 r. została powołana Międzynarodowa Organizacja Pracy (ang. International Labour Organization – ILO), która jako pierwsza dostrzegła potrzebę ochrony zatrudnionych i uregulowania przepisów w tym zakresie. Po II wojnie ILO stała się organizacją wyspecjalizowaną ONZ, przyjmując charakter powszechny i otwarty dla wszystkich państw świata. W 1969 r. otrzymała Nagrodę Nobla. Przez wszystkie lata działalności dbała m.in. o:

1. poszanowanie praw człowieka,
2. wprowadzanie minimalnej płacy,
3. likwidowanie dyskryminacji przy zatrudnieniu
4. poprawę stosunków w pracy,
5. warunków pracy,
6. zabezpieczenia socjalnego pracowników,
7. poprawę bezpieczeństwa i higieny pracy.

W Polsce o przestrzeganie zasad bezpiecznej pracy dba Państwowa Inspekcja Pracy (PIP), która zabiega o przestrzeganie zakresu prawa pracy zapisanych w rozdziale X Kodeksu pracy. W prawie polskim oprócz tej ustawy obowiązuje jeszcze szereg rozporządzeń szczegółowych, np. Rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650, z późniejszymi zmianami) oraz Polskie Normy. W firmach, które posiadają dużą świadomość społeczną, zapisy dotyczące bezpieczeństwa są ujęte w procedurach wynikających z wdrożonych norm:

1. ISO 9001,
2. ISO 14001,
3. PN-N-18001:2004,
4. PN-ISO 45001:2018-06.

Norma 18001 używa sformułowania Systemy Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy. Rozwijając znaczenie słowa system – mamy do czynienia ze złożoną strukturą logicznie uporządkowaną.  BHP musi być zatem rozumiane w przedsiębiorstwie jako jedno z najważniejszych aspektów działalności firmy, które wymusza opracowanie polityki i celów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Problematyka bezpieczeństwa i higieny pracy jest złożonym zagadnieniem interdyscyplinarnym, ponieważ wymaga doskonałej znajomości przepisów prawnych i technicznych możliwości, jakie daje dzisiejszy świat. Oprócz bardzo skomplikowanych i zaawansowanych technologii elektronicznego oraz mechanicznego zabezpieczenia maszyn, zachęcam do przeglądu i weryfikacji prostych procedur zabezpieczenia przed wypadkami, które nie wymuszają dużych nakładów inwestycyjnych. Jedną z bardzo prostych i niezmiernie skutecznych jest wykorzystanie systemu LOTO w praktyce przemysłowej.

Metodologia wykorzystania systemu LOTO do skutecznego zabezpieczenia pracowników serwisu oraz utrzymania ruchu przed wypadkiem

Zapewne wiele osób z dłuższym stażem zawodowym słyszało o wypadku przy pracy lub było świadkami takiego zdarzenia. Są to sytuacje traumatyczne dla poszkodowanych i ich rodzin oraz często dla kolegów i koleżanek, które udzielały pierwszej pomocy poszkodowanemu. Zdarza się, że poszkodowani w wypadku pracownicy działali w dobrej wierze, lecz zapomnieli o przepisach BHP. Presja wywierana na pracowników do osiągnięcia coraz większej wydajności powoduje, że pracownicy zapominają o podstawowych zasadach BHP.

Na podstawie badań obserwacyjnych prowadzonych w latach 1993–2022 autor zauważył, że zarządy spółek nie są świadome złożoności problemów BHP. Złożoność tych zagadnień wynika to ze specyfiki wyposażenia i organizacji fabryk. Nie wszystkie zabezpieczenia i procedury z jednej gałęzi przemysłu dają się przenieść do innej. Dla potwierdzenia tych słów przytoczono kilka przykładowych konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy:

1. Nr 152 dotycząca bezpieczeństwa i higieny pracy w portowych przeładunkach,
2. Nr 155 dotycząca bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy,
3. Nr 167 dotycząca bezpieczeństwa i zdrowia w budownictwie,
4. Nr 170 dotycząca bezpieczeństwa przy używaniu substancji chemicznych w pracy,
5. Nr 176 dotycząca bezpieczeństwa i zdrowia w kopalniach,
6. Nr 184 dotycząca bezpieczeństwa i zdrowia w rolnictwie.

Jednym wspólnym, prostym i bardzo skutecznym systemem dla wszystkich branż jest system blokad serwisowych LOTO. Powstał on w odpowiedzi na wyniki prac Occupational Safety and Health Administration (OSHA). OSHA wykazała, że do bardzo groźnych w skutkach wypadków dochodzi w chwili załączenia naprawianej maszyny (gdy jeszcze pracownicy dokonują jej regulacji i prac serwisowych). Niebezpieczne wypadki spowodowały potrzebę wynalezienia rozwiązania, które zabezpieczy skutecznie przed takimi zdarzeniami.

Blokady serwisowe (lockout tagout, LOTO) to elementy, które zabezpieczają przed niepożądanym przestawieniem wyłączników, zaworów odcinających i innego wyposażenia, które powoduje uruchomienie elementów funkcjonalnych maszyn (silniki, siłowniki, dmuchawy, wirniki itd.). System LOTO służy do zabezpieczenia przed nieautoryzowanym dostępem lub niezamierzonym włączeniem mechanizmów maszyn podczas czynności konserwacyjnych. Pracownik, przystępując do prac serwisowych, powinien powiadomić obsługę maszyny, kierownika produkcji i przedstawiciela komórki BHP.

W dużych fabrykach produkcyjnych szybki przepływ informacji nie zawsze funkcjonuje sprawnie. Niebezpieczeństwo wzrasta wraz z rozmiarem maszyn, które przekształcają się wielokondygnacyjne linie produkcyjne. Dotyczy to szczególnie pracowników firm przyjeżdzających na prace serwisowe do dużych firm produkcyjnych. Pracownik zewnętrznej firmy nie zawsze orientuje się w zawiłościach organizacyjnych panujących na terenie inwestora / zlecającego prace. Blokada LOTO założona na wyłącznik maszyny pozwala w pełni zabezpieczyć pracującą osobę. Każdy, kto wykonuje prace związane z utrzymaniem ruchu, powinien zakładać swoją kłódkę na ten wyłącznik główny (w miejscu zasilania maszyny) i każdy inny wyłącznik umożliwiający wprawienie w ruch maszyny lub jednego z jej zespołów oraz elementów.

Każdy pracownik serwisu ma inne kluczyki do blokad, co uniemożliwia odpięcie innej kłódki. Dzięki temu prostemu rozwiązaniu nie jest możliwe uruchomienie maszyny, dopóki każdy serwisant nie odblokuje swoich kłódek. Dzięki tej procedurze zmniejsza się zagrożenie utraty zdrowia i życia pracowników utrzymania ruchu. Ten prosty system skutecznie zabezpiecza przed wznowieniem pracy maszyny do czasu zdjęcia z wyłączników wszystkich kłódek. Dzięki zastosowaniu systemom LOTO eliminuje się liczne zagrożenia wynikające z przypadkowych błędów włączenia lub wyłączenia zasilania. Dodatkowo zawieszka z opisem „Tagout” musi zawierać informację, przez kogo została zawieszona kłódka, i kontakt z właścicielem klucza oraz zakresem wykonywanych prac.

Na bazie prowadzonych od 1993 r. prac konstrukcyjnych, remontowych i serwisowych opracowałem procedurę bezpiecznego wyłączenia maszyny na potrzeby inne niż obsługa produkcyjna (pomiary, remonty, oględziny itp.). Rys. 1. przedstawia piramidę bezpieczeństwa opartą na autorskiej procedurze 4 kroków (szerzej omówionej w innych moich publikacjach), która przedstawia wzrost poziomu bezpieczeństwa pracowników systemu. Piramida przedstawiona na rysunku obrazuje wzrost poziomu bezpieczeństwa wraz z wprowadzaniem kolejnych kroków i na końcu jako czwarty krok jest instalacja kłódek LOTO wraz z opisem.

Znaczenie dbałości o przestrzeganie zasad BHP

Moim zdaniem, liczba wypadków w Polsce nie jest mała. Wstępne dane GUS za pierwsze półrocze wykazały aż 27 900 wypadków zakwalifikowanych jako wypadki przy pracy. Oto cytat z danych GUS:

„W I półroczu 2022 r. zgłoszono 27 900 osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy, o 2,6% więcej niż w I półroczu 2021 r. Zmniejszyła się liczba osób poszkodowanych przypadająca na 1000 pracujących (wskaźnik wypadkowości) z 2,01 w I półroczu 2021 r. do 1,89 w I półroczu 2022 r.

Udział osób poszkodowanych w wypadkach śmiertelnych wyniósł 0,3% (analogicznie jak w I półroczu 2021 r.), a w wypadkach ciężkich – 0,5% (spadek o 0,1 p. proc.). Liczba osób poszkodowanych w wypadkach z innym skutkiem zwiększyła się o 2,8%.

Najwyższy wskaźnik wypadkowości odnotowano w województwach: śląskim (2,53), warmińsko-mazurskim (2,46) oraz zachodniopomorskim (2,32), a najniższy w województwach: mazowieckim (1,34), małopolskim (1,35) oraz podkarpackim (1,44)”.

Tematyka systemów bezpieczeństwa jest zatem nadal bardzo aktualna. By uświadomić skalę problemów związanych z bezpieczeństwem, można porównać liczbę wypadków do liczby mieszkańców takich miast jak Biłgoraj, Kłodzko, Turek, Jarocin, Reda, Kętrzyn, Zakopane, Gorlice, Wyszków, Czerwionka-Leszczyny, Łowicz. Nie są jeszcze dostępne dane za cały rok. Według danych GUS w 2021 r. w wypadkach przy pracy było poszkodowanych aż 68 777 osób, które można porównać do ludności takich miast jak Gniezno, Stargard (woj. zachodniopomorskie), Suwałki. Przytaczane dane GUS informują, że nieprawidłowe zachowanie się pracownika było przyczyną 61,1% wypadków przy pracy. Mam nadzieję, że niniejsza publikacja przyczyni się do weryfikacji procedur i wdrożenia zaproponowanej metody 4 kroków bezpiecznego wykorzystania systemu LOTO.

Odpowiednio dobranie i rozmieszczone znaki bezpieczeństwa znakomicie podnoszą świadomość pracowników obsługi maszyn, serwisu technicznego i osób postronnych, a także zarządu, który wizytuje stanowiska pracy. Projektując od wielu lat maszyny, mogę jednoznacznie stwierdzić, że prostota rozwiązań najlepiej sprawdza się we wszystkich obszarach pracy. Prosty, czytelny i jednoznaczny przekaz musi zrozumieć każdy pracownik i osoba znajdująca się w pobliżu (np. klient wizytujący i odbierający produkty). Informacja o zagrożeniu zdrowia i sposób zabezpieczenia wraz z systemem LOTO zabezpiecza pracowników i jest prostą oraz skuteczną formą zabezpieczającą pracujących ludzi przed przypadkowym załączeniem maszyny.

Na początku roku 2023 ukaże się monografia (P. Knast, A. Kołodziej, Inżynieria projektowania układów pomiarowych i sterowania oraz bezpieczeństwa maszyn, Wydawnictwo Akademii Kaliskiej im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego), w której tematyka bezpieczeństwa maszyn szczególnie w przemyśle 4.0 jest poruszana od strony projektowania nowych lub w przypadku modernizacji istniejących maszyn.

---

autor: Dr inż. Paweł Knast, kierownik Katedry Mechaniki i Budowy Maszyn, Wydział Politechniczny Akademii Kaliskiej im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego, e-mail: p.knast@akademiakaliska.edu.pl